Μια μελέτη για τη Δραπετσώνα με πολλή αγάπη ...

Στην ιστοσελίδα της Αριστερής Κίνησης Εργαζομένων Αρχιτεκτόνων έχει αναρτηθεί μια εξαιρετική μελέτη (και για το αποτέλεσμα και για τον τρόπο κατάρτισης) της Αλεξάνδρας και του Ίωνα, δυο παιδιών που ήρθαν στη Δραπετσώνα, είδαν κατέγραψαν, 

σκέφτηκαν και έφτιαξαν μια διπλωματική εργασία που την παρουσίασαν στο ΕΜΠ. 

Τα δυο παιδιά τα γνώρισα φυσικά κι εγώ όπως και πολλοί Δραπετσωνίτες φίλοι και γνωστοί μια και επιδίωξαν τις γνωριμίες από τις οποίες προέκυψαν και τα περισσότερα συμπεράσματά τους.

Δεν είναι μια μελέτη του χώρου της Ανάπλασης αλλά του χώρου γύρω από την Ανάπλαση, δηλαδή της Δραπετσώνας ολόκληρης.

Δείχνουν τον αποκλεισμό της πόλης, προτείνουν τρόπους για μικροδιευθετήσεις που θα καλυτερέψουν την λειτουργία του χώρου σαν πόλης με κατοίκους και θα βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής.

Βρήκα το λινκ στο φεϊσμπουκ σε ποστ του Νίκου Μπελαβίλα που ήταν και καθηγητής τους και ανάρτησα και εγώ τον σύνδεσμο ώστε για να το δουν ακόμη περισσότεροι

Περπατώντας τη Δραπετσώνα με τους κατοίκους

akea2011.wordpress.com

Ίων - Σπυρίδων Μαλέας, Αλεξάνδρα Μούργου

Όπως γράφουν οι ίδιοι:

Η πρωτοτυπία της παρούσας διπλωματικής εργασίας βρίσκεται στις διαδικασίες συμμετοχικού σχεδιασμού που με επιμονή και επιτυχία ακολουθήθηκαν με στόχο τον ανασχεδιασμό του θαλάσσιου μετώπου της περιοχής της Δραπετσώνας. Ήπιες σχεδιαστικές επεμβάσεις σε αποκλειστικά δημόσιους χώρους, με σκοπό την επανοικειοποίηση της περιοχής, συγκροτούν ένα δίκτυο από εντοπισμένους “θύλακες” με χρήσεις και σε τοποθεσίες που υποδείχθηκαν σε συνεργασία με τους κατοίκους και τους συλλογικούς φορείς τους. Στο σημείο που η εργασία προχώρησε σε μικρότερη κλίμακα (στέκι νεολαίας, κέντρο πρόνοιας για άπορα παιδιά, αθλητικός εξοπλισμός και πάρκο υψηλού πρασίνου), ο σχεδιασμός πέρασε μέσα από μια τρίμηνη διαδικασία συναντήσεων και από κοινού εργασίας με μαθητές της Β’ τάξης του Γ.Ε.Λ. Δραπετσώνας.

Η εργασία παρουσιάστηκε τον Μάρτιο του 2013 στην αρχιτεκτονική Ε.Μ.Π. με επιβλέπουσα την Ντ.Βαΐου και σύμβουλους τους Ν.Μπελαβίλα και Κ.Μωραΐτη. Η παρουσίαση με τη μορφή που εμφανίζεται εδώ, αποτελεί αναδημοσίευση από το περιοδικό “Γεωγραφίες”, τεύχος 22

Να σημειώσω ακόμη ότι ήμουν παρών στην παρουσίαση αυτής της διπλωματικής στο ΕΜΠ και ήταν μια πολύ όμορφη εκδήλωση. Μου άρεσε που πήγα και ευχαρίστως θα το επαναλάμβανα αν κάτι τόσο αξιόλογο και φορτωμένο με αγάπη για τον τόπο έβγαινε στη δημοσιότητα οπουδήποτε αλλού.

Για όποιον δεν καταφύγει στον σύνδεσμο, θα αντιγράψω πιο κάτω την παρουσίαση του περιοδικού "Γεωργαφίες" που περιλαμβάνει συνοπτικά τα κυριότερα σημεία της μελέτης.

Περπατώντας τη Δραπετσώνα με τους κατοίκους

Posted on 03/02/2014 

by Αριστερή Κίνηση Εργαζόμενων Αρχιτεκτόνων - ΑΚΕΑ

Ίων – Σπυρίδων Μαλέας, Αλεξάνδρα Μούργου

Η διπλωματική εργασία αφορά στη δημιουργία ενός δικτύου δημόσιων ελεύθερων  χώρων και κτιρίων στον αστικό ιστό της Δραπετσώνας στον Πειραιά με όσο το δυνατό ηπιότερες παρεμβάσεις, δίνοντας έμφαση στην αξία χρήσης της γης. Κύριο μέλημα είναι η υπεράσπιση του δικαιώματος των κατοίκων στην πόλη. Για αυτόν ακριβώς τα λόγο, προσπαθήσαμε να συγκροτήσουμε μια μεθοδολογία διαβούλευσης και στη συνέχεια σχεδιασμού μαζί με αυτούς που θα τη ζουν, δηλαδή τους κατοίκους της. Ταυτόχρονη ανάγκη μας ήταν να γίνουμε κι εμείς ένα κομμάτι της γειτονιάς.

ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑ ΤΟΥ ΧΤΕΣ, ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΥΡΙΟ

Μια σύντομη αναδρομή στην ιστορία της περιοχής, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση προκειμένου να προσεγγίσουμε τα στάδια εξέλιξής της. Ξεκινώντας από τα τέλη του 19^ουαιώνα, μελετάμε τη χωροθέτηση της βιομηχανικής ζώνης, της ζώνης του Ο.Λ.Π. (Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς), την συγκρότησή της ως εργατούπολη, μέχρι την αποβιομηχάνιση, την ανακύρηξη των πρώην Βιομηχανικών Περιοχών (ΒΙ.ΠΕ.) και κτιρίων ως περιοχές ανάπλασης. Η συγκρότηση και η εξέλιξη της γειτονιάς μέσα στο χρόνο και το πλέγμα των κοινωνικών σχέσεων που αναπτύσσονται μέσα σ’ αυτή, αποτελούν ένα ιδιαίτερο ζήτημα, που διερευνάται ταυτόχρονα με τις μεταλλαγές του αστικού χώρου και των εκάστοτε συνθηκών κατοίκησης, καθώς και τις αναδιαρθρώσεις του κεφαλαιοκρατικού τρόπου ανάπτυξης και τη συγκρότηση κοινωνικών τάξεων και ομάδων στο χώρο. Η παράλληλη μελέτη της οικονομικής, αστικής-οικιστικής και πολιτικής εξέλιξης της περιοχής από τη μία, και η διαμόρφωση του ανθρώπινου δυναμικού που την απαρτίζει, σε διάφορα επίπεδα από την άλλη, καθορίζουν την πορεία που χαράσσεται τελικά και γίνεται κληροδότημα για το σήμερα και το αύριο.

Η Δραπετσώνα είναι μια χερσόνησος δυτικά του Πειραιά. Όμως, παρά τα γεγονός ότι βρέχεται από τρεις πλευρές από τη θάλασσα, ο αστικός της ιστός είναι αποκλεισμένος από αυτή, αφού το κομμάτι της ακτογραμμής της αποτελείται από εκτάσεις υποδομών και ανενεργές εκτάσεις πρώην ρυπογόνων χρήσεων βιομηχανίας (Ο.Λ.Π. και τμήμα της πρώην Βιομηχανικής ζώνης -ΒΙ.ΠΕ. Κερατσινίου- Δραπετσώνας). Επίσης, αξίζει να σημειωθεί η τεράστια υψομετρική διαφορά του αστικού ιστού από το λιμάνι (πάνω από 20 μέτρα)  και οι αυτοκινητόδρομος που παρεμβάλλεται μεταξύ τους. (βλ. εικόνα 1)

Εικόνα 1: Θέση της Δραπετσώνας – Αποκλεισμός από το παραλιακό μέτωπο

Αναλύοντας σε πιο λεπτομερή κλίμακα τον αποκλεισμό της Δραπετσώνας από την ακτογραμμή, εντοπίζει κανείς τα εξής: δυτικά εκτείνεται η περιοχή της πρώην ΒΙ.ΠΕ. που αποτελείται από συγκρότημα της Lafarge (πρώην Α.Γ.Ε.Τ. Ηρακλής) το οποίο υπολειτουργεί, καθώς και τις ανενεργές από το 1999 εκτάσεις της Ανώνυμης Ελληνικής Εταιρείας Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων (Α.Ε.Ε.Χ.Π.Λ). Η έκταση αυτή ανήκει κατά μεγαλύτερο ποσοστό στην Εθνική Τράπεζα, και κατά μικρότερο σε άλλους μετόχους, όπως η BP και ο  Ο.Λ.Π. Σε περίπτωση επανάχρησής της δίνεται στο δήμο 30% της έκτασής της. Νότια και Ανατολικά, εκτείνεται τμήμα του επιβατηγού λιμένα του Οργανισμού Λιμένα Πειραιώς (Ο.Λ.Π) (Πύλες Ε1, Ε2, Ε3).  Και οι δύο περιπτώσεις, έχουν αποτελέσει, συνολικά ή τμηματικά, πρόσφορο πεδίο για προτάσεις παρέμβασης. Έχουν εκπονηθεί πολλές μελέτες που αποδίδουν νέες χρήσεις στα πεδία αυτά. Πιο συγκεκριμένα, για την περιοχή της ΒΙ.ΠΕ. έχουν πραγματοποιηθεί από το 1996 (πριν ακόμα κλείσουν οριστικά τα Λιπάσματα) έξι επίσημες μελέτες, μεταξύ των οποίων το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Terra Posidonia, η πρόταση του Ο.Λ.Π. για μαρίνα επιβίβασης για κρουαζιερόπλοια και τελευταία (2011), η πρόταση του Δημάρχου Κερατσινίου-Δραπετσώνας κου Τζαννή για δημιουργία πίστας formula 1.

Στον αντίποδα βρίσκονται ομάδες πολιτών και δημοτικές κινήσεις που δραστηριοποιούνται στο ζήτημα της ανάπλασης της περιοχής και χαρακτηρίζουν τις πιο πάνω προτάσεις αρνητικές. Υποστηρίζουν πως  οι προτάσεις αυτές δεν κατευθύνονται σε μία λογική προς όφελος της πόλης , των κοινωνικών υποδομών και του περιβάλλοντος και διεκδικούν τη μετατροπή της περιοχής σε μητροπολιτικό άλσος. Καμία όμως από τις ανεπίσημες ή τις επίσημες προτάσεις δεν έχει υλοποιηθεί μέχρι σήμερα. Από την άλλη, ο Ο.Λ.Π.  προτείνει την αντικατάσταση της χρήσης του επιβατηγού λιμανιού στην πύλη Ε2 με πολιτιστικές χρήσεις, την λεγόμενη «Πολιτιστική Ακτή» απέναντι από την Ηετιώνεια Πύλη για την οποία προβλέπεται η επανάχρηση διατηρητέων πρώην βιομηχανικών συγκροτημάτων και η δημιουργία μουσείων, μεταξύ των οποίων το μουσείο ενάλιων αρχαιοτήτων στο SILO για το οποίο πραγματοποιήθηκε αρχιτεκτονικός διαγωνισμός στις αρχές της φετινής χρονιάς.

Υπαγορεύεται λοιπόν η δημιουργία έργων υποδομής με έντονο εμπορευματικό χαρακτήρα, που προδιαγράφει έντονες φορτίσεις στο «αύριο» της γειτονιάς. Στις δύο πλευρές πρόκειται να δημιουργηθούν δύο υπερτοπικοί πόλοι, που θα ασκήσουν πίεση στην μικρή τοπική κλίμακα της γειτονιάς της Δραπετσώνας.

(ΑΝΑ)ΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΓΕΙΤΟΝΙΑ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΚΑΤΟΙΚΟΥΣ

Μέσα σε όλα όσα συμβαίνουν γύρω, οι πολίτες, οι Δραπετσωνίτες δεν υπολογίζονται, ενώ οι ίδιοι αγωνιούν και δραστηριοποιούνται προκειμένου να επηρεάσουν τις εξελίξεις στο βαθμό που μπορούν. Τον Ιούνιο 2012, για παράδειγμα, επιχειρούν να επανοικειοποιηθούν την πρώην ΒΙ.ΠΕ., μπαίνοντας για πρώτη φορά μέσα στο χώρο αυτό και διοργανώνοντας πολιτιστικές δραστηριότητες με θέμα το άνοιγμα της πόλης τους στο παραλιακό μέτωπο. Το ζήτημα άλλωστε αυτό είναι ένα από τα πρωταρχικά που απασχολούν εδώ και χρόνια την τοπική κοινωνία.

Καθώς επιχειρούσαμε μια ανάγνωση/αναγνώριση της περιοχής και των επερχόμενων φορτίσεων, οι προσπάθειες παρέμβασης και τα αιτήματα των κατοίκων άρχισαν να διαμορφώνουν νέα «πολεοδομικά δεδομένα» για την εργασία μας – δεδομένα που μας ώθησαν να αναζητήσουμε μαζί με τους κατοίκους νέες ποιότητες για το μέλλον της γειτονιάς/πόλης τους. Έτσι, προσπαθήσαμε να διαμορφώσουμε μία μεθοδολογία σχεδιασμού μαζί με τους κατοίκους σε μία κατεύθυνση που θα βασιζόταν στο «πάτημα» της γειτονιάς πάνω στα υπερτοπικά σχέδια προς όφελος της. Προσπαθήσαμε δηλαδή να δημιουργήσουμε μια διαδικασία διαβούλευσης και στη συνέχεια σχεδιασμού μαζί τους, δανειζόμενοι ιδέες από υλοποιημένα παραδείγματα συμμετοχικού σχεδιασμού, όπως για παράδειγμα στη Θήβα (1984-1992), στη Louvain, Βέλγιο (1981-1982), ή στη Θεσσαλονίκη (2012). (βλ. εικονα 2)

 Εικόνα 2: Ανάλυση του αποκλεισμού της Δραπετώνας – Υπάρχων σχεδιασμός έργων υποδομής.

Ο συμμετοχικός σχεδιασμός αποτελεί μια πειραματική μεθοδολογία, που επιχειρεί να σχεδιάσει μαζί με τους πιθανούς χρήστες του χώρου, και όχι στο όνομά τους. Ιστορικά, γεννήθηκε τη δεκαετία του ’60 στη Σκανδιναβία ως απάντηση σε μια στείρα λογική σχεδιασμού του μοντερνισμού (οι «ειδικοί» σχεδιάζουν από τα γραφεία τους, μέθοδοι zoning, κτλ). Δεν μπορεί όμως να οριστεί με απόλυτο τρόπο. Μπορεί να αφορά ζητήματα σχεδιασμού φυσικού περιβάλλοντος, αστικού σχεδιασμού, χωροταξίας, πολεοδομίας, συλλογικής κατοίκησης, κτλ. Δεν υπάρχει καθιερωμένη συγκεκριμένη αυστηρή μέθοδος, καθώς το εγχείρημα εξαρτάται κάθε φορά από τοπικές ιδιαιτερότητες  και μπορεί να περιλαμβάνει πολλά επίπεδα και κλίμακες συμμετοχής[1].  Με τις ιδέες και τα εργαλεία αυτά, προσπαθήσαμε να ακολουθήσουμε μια διαδικασία συμμετοχής των κατοίκων στον σχεδιασμό,  παράλληλα με μεταβάσεις σε διάφορες κλίμακες σχεδιασμού κατά τη διάρκεια της εκπόνησης ολόκληρης της εργασίας. Πρόκειται για μία διαδικασία σίγουρα χρονοβόρα, καθώς εμπεριέχει τη συμμετοχή πολλών ατόμων, και την δημιουργία από το μηδέν ενός κοινού κώδικα επικοινωνίας σχετικά με το «λεξιλόγιο» του σχεδιασμού.

Στο πρώτο στάδιο αναγνώρισης της περιοχής λοιπόν, ξεκινήσαμε με συνεντεύξεις με κατοίκους – προνομιακούς πληροφορητές, ψηλαφίζοντας τη σχέση τους με τη πόλη. Το ζήτημα της επαφής της γειτονιάς τους με την ακτογραμμή και τη θάλασσα ήταν το πιο συχνό θέμα που προέκυπτε μέσα από τη συζήτηση. Στη συνέχεια, παρακολουθήσαμε και συμμετείχαμε σε τοπικές συνελεύσεις κατοίκων και συνομιλήσαμε με διαφορετικές συλλογικότητες (όπως τη λαϊκή συνέλευση της περιοχής, διάφορες δημοτικές παρατάξεις, δημοτικές αρχές, κ.α.) , προσπαθώντας να εντοπίσουμε τα ζητήματα που  αναδεικνύονταν συχνότερα. Στη συνέχεια, με όσους είχαν ασχοληθεί εκτεταμένα με το ζήτημα της γειτονιάς, ξεκινήσαμε να περπατάμε μαζί στην περιοχή ζητώντας τους να αποτυπώσουν σε χάρτη τα σημεία που αναγνωρίζουν ως κρίσιμα. Εντυπωσιακό ήταν το γεγονός ότι οι χάρτες των κατοίκων σε μεγάλο βαθμό ταυτίζονταν, όπως και τα σχόλιά τους. Έμφαση κυρίως δόθηκε στο μέτωπο της γειτονιάς που βρίσκεται σε οπτική επαφή με τη θάλασσα καθώς και σε συγκεκριμένα αστικά κενά μέσα στον πολεοδομικό ιστό ενώ μεγάλη αγωνία εξέφραζαν σχετικά με τη νεολαία της περιοχής που φεύγει από την περιοχή της Δραπετσώνας. Οι νέοι μάλιστα στην πλειοψηφία τους εξέφρασαν έντονα ότι αυτή τους την ανάγκη που προέρχεται από το γεγονός ότι στη γειτονιά δεν μπορούν να εξασφαλίσουν ιδιωτικότητα στο επίπεδο της κοινωνικοποίησής τους.

Μέσα από το υλικό που προέκυψε από τις συνεντεύξεις και συζητήσεις με τους (διαφορετικούς) κατοίκους[2], συγκροτήσαμε δύο λίστες τις με προτεινόμενες χρήσεις για υπαίθριους και στεγασμένους χώρους, επιχειρώντας μία επαναδιαπραγμάτευση του δημόσιου χώρου μέσα από το σχεδιασμό. Στην κατεύθυνση αυτή χρησιμοποιήσαμε καθιερωμένα εργαλεία (χάρτες χρήσεων γης, ελεύθερων χώρων, ύψη κτιρίων), αλλά και, κυρίως, επιτόπιες συστηματικές καταγραφές για τη ζωή της πόλης,  τα σημεία και τους χώρους που συσσωρεύουν ένα κομμάτι της κοινωνικής ζωής, της καθημερινότητας κλπ.

Έτσι συμπυκνώσαμε τα στοιχεία που μας έδωσαν οι κάτοικοι σε ένα νέο χάρτη, που θα μπορούσε να αποτυπώσει σ’ ένα βαθμό βιωματικά στοιχεία των κατοίκων για την περιοχή. Παράλληλα δημιουργήσαμε μία πινακίδα με ανάλυση των ιδιοκτησιακών στοιχείων στα σημεία ενδιαφέροντος έτσι ώστε να εντοπίσουμε το βαθμό και τον τρόπο που θα μπορούσαμε να προτείνουμε παρεμβάσεις στο δημόσιο χώρο. Η παραπάνω διαδικασία πέρασε μέσα από αλλεπάλληλες επισκέψεις στην Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου και την Πολεοδομική Υπηρεσία καθώς και διαδοχικές συναντήσεις με τους κατοίκους.Η εργασία με χάρτες της περιοχής τελικά οδήγησε στην εκπόνηση από κοινού του γενικού σχεδίου διάταξης (masterplan) (βλ. εικόνα 3)

Εικόνα 3: Χάρτης κατοίκων – ιδιοκτησιακά στοιχεία περιοχής

Η ΣΥΝΤΑΞΗ ΕΝΟΣ ΓΕΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ – MASTERPLAN – ΚΑΙ ΕΝΤΟΠΙΣΜΕΝΩΝ ΕΠΕΜΒΑΣΕΩΝ

Οι αναζητήσεις που επιγραμματικά αναφέραμε εκκινούν από ένα πλέγμα ιδεών για το δημόσιο χώρο ως πεδίο που διαμορφώνει τις υλικές συνθήκες της κοινωνικής ζωής και ταυτόχρονα διαμορφώνεται από αυτήν. Στο βαθμό που αυτός αποτελεί πεδίο διεκδίκησης της κοινωνικής ζωής, θεωρούμε πως λόγος πρέπει να δίνεται σε εκείνους που θα ζουν εκεί, τους κατοίκους της περιοχής, μιας και οι όποιες απόπειρες επανάχρησης θα προκαλέσουν πολύπλευρες ανακατατάξεις. Για την εργασία μας πρόταγμα λοιπόν είναι η δημιουργία ενός φίλτρου που θα συμπυκνώνει χρήσεις και μορφές τέτοιες που να ευνοούν τη συνεύρεση μεταξύ των ανθρώπων και τη διακίνηση των ιδεών.

Ως τέτοιο προτείνεται ο σχεδιασμός ενός δικτύου δημόσιων χώρων, με υπαίθρια και στεγασμένα τμήματα διαρθρώνεται σε τέσσερις θύλακες στο μέτωπο της πόλης (ψυχαγωγίας, νεολαίας – αθλητισμού – πρασίνου, πολιτισμού και βιομηχανικής ιστορίας της Δραπετσώνας) που στόχο έχουν την αποδέσμευσή του από τη λογική της εμπορευματοποίησης. Οι προτεινόμενες χρήσεις πηγάζουν από το προηγούμενο στάδιο διαβούλευσης με τους κατοίκους  και παίρνουν υπ’ όψη ήδη υπάρχουσες γειτονικές χρήσεις. Οι επεμβάσεις μας είναι όσο το δυνατόν πιο ήπιες και χαμηλού κόστους, ενώ πραγματοποιούνται αυστηρά σε δημόσιο χώρο και σε κτίρια που ανήκουν στο δήμο (με εξαίρεση το οικόπεδο Μελετόπουλου, το οποίο διεκδικεί δικαστικά ο Δήμος εδώ και κάποια χρόνια, και για το οποίο υποθέτουμε πως κερδίζει τη δίκη ο Δήμος).

Ο πρώτος θύλακας είναι το «καστράκι», που βρίσκεται δίπλα από την Ηετιώνεια Πύλη. Εδώ ο δήμος σχεδιάζει να δημιουργήσει αμφιθέατρο και δημοτικό αναψυκτήριο (έχει πραγματοποιηθεί μελέτη το 1996 την οποία θα υλοποιήσει με επιδότηση από το ΕΣΠΑ). Ο δεύτερος είναι θύλακας αθλητισμού και νεολαίας, που βρίσκεται πίσω από το 2^ο Γ.Ε.Λ. Δραπετσώνας. Προβλέπεται η επανάχρηση υφιστάμενων κελυφών, και προτείνεται η δημιουργία σε αυτά στεκιού νεολαίας, πρόνοιας άπορων παιδιών, δημοτικού γυμναστηρίου και κολυμβητηρίου (για το τελευταίο ο δήμος ήδη είχε πάρει απόφαση να χωροθετηθεί στο σημείο αυτό). Δίπλα ακριβώς σχεδιάζεται ένα πάρκο με αθλητικές χρήσεις στο εσωτερικό του. Ο τρίτος θύλακας βρίσκεται δίπλα στο υφιστάμενο Κέντρο Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Δραπετσώνας (Κ.Π.Ε.Δ.) και είναι θύλακας πολιτισμού και περιβάλλοντος. Επαναχρησιμοποιούνται κελύφη που στεγάζουν το Πολιτιστικό Κέντρο Δραπετσώνας και τον Δημοτικό Κινηματογράφο και  στον υπαίθριο χώρο οργανώνεται μια έκταση με αστικές καλλιέργειες που θα τις διαχειρίζεται το Κ.Π.Ε.Δ. σε όφελος των κατοίκων. Ο τέταρτος θύλακας τέλος, που είναι και το «πάτημα» στην περιοχή των λιπασμάτων, είναι το Πάρκο Εργατιάς όπως λέγεται, που θα στεγάσει στο «οίκημα» (πρώην εργατική κατοικία της Α.Ε.Ε.Χ.Λ.Π) το αρχείο βιομηχανικής ιστορίας της Δραπετσώνας που αυτή τη στιγμή φυλάσσεται κάτω από κακές συνθήκες.

Οι θύλακες αυτοί συνδέονται μεταξύ τους αλλά και με τη γειτονιά με άξονες που διαμορφώνουν διαφορετικές ποιότητες, όπως πεζόδρομοι, ποδηλατόδρομοι, δρόμοι ήπιας κυκλοφορίας, δρόμοι παράλληλοι κίνησης αυτοκινήτου και πεζού. Η μελέτη πλαισιώνεται επίσης και με ρύθμιση κυκλοφοριακού συστήματος, μέσων μαζικής μεταφοράς, οργάνωση και αύξηση χώρων στάθμευσης, ρύθμιση Σ.Δ. στην πρώτη γραμμή ιδιοκτησίας, κλπ. (βλ. εικόνα 4)

Εικόνα 4: Γενική διάταξη σχεδίου – masterplan

Θεωρούμε σημαντική την ύπαρξη διαφορετικών θυλάκων στον αστικό ιστό σε αντιδιαστολή με τη δημιουργία ενός ενιαίου κέντρου, μιας και η πόλη από μόνη της συμπυκνώνει και μεταφράζει σε χώρο ένα σύνολο κοινωνικών συσχετισμών.  Η διάρθρωση των χώρων σε διαφορετικά σημεία του αστικού ιστού μπορεί να τονώσει την αξία χρήσης της γης και να ενθαρρύνει τη συνεύρεση στο δημόσιο χώρο διαφορετικών κοινωνικών ομάδων. Τέλος, η διπλωματική προχώρησε σε ακόμη μικρότερη κλίμακα σχεδιασμού, εστιάζοντας στο δεύτερο θύλακα που περιλαμβάνει στέκι νεολαίας, κέντρο πρόνοιας για άπορα παιδιά, αθλητικό εξοπλισμό και πάρκο υψηλού πρασίνου. Ο σχεδιασμός στην κλίμακα αυτή συνδέθηκε με ένα ακόμη επίπεδο διαβούλευσης με τους κατοίκους, στην περίπτωση αυτή με μαθητές της Β’ τάξης του Γ.Ε.Λ. Δραπετσώνας. Η διαδικασία αυτή διήρκησε τρεις μήνες, και περιλάμβανε διαδοχικές συναντήσεις και εργασία από κοινού στην τάξη. Βασικά εργαλεία μας ήταν οι μακέτες και τα σχέδια της περιοχής. Ο σχεδιασμός του πάρκου έγινε με τρόπο ώστε να παραλαμβάνει κινήσεις από την πόλη και να τις περνάει μέσα από το πάρκο συνδέοντάς τες με το παραλιακό μέτωπο. Οι χρήσεις που τοποθετούνται μέσα στο πάρκο είναι λίγες και αφορούν στον αθλητισμό και την ψυχαγωγία νέων. Η επιλογή της φύτευσης έγινε μαζί με τους μαθητές συμβουλευόμενοι βιβλιογραφία για τα χαρακτηριστικά των φυτών που ενδείκνυνται για αστική φύτευση κοντά στη θάλασσα,στα πλαίσια της επιδίωξής μας  για χαμηλότερο κόστος με την υψηλότερη δυνατή αξία. Έτσι, δώσαμε έμφαση στην εντοπιότητα και την αντοχή των δέντρων και των θάμνων στο ιδιαίτερο μικροκλίμα της περιοχής. Τα αειθαλή δέντρα δημιουργούν ορισμένες διαδρομές μες στο πάρκο, ενώ τα φυλλοβόλα διαμορφώνουν χώρους στάσης με θέα στις οπτικές φυγές προς τη πολιτιστική ακτή, το λιμάνι και το παραλιακό μέτωπο. Στο κέντρο διαμορφώνεται πλατεία, που παραλαμβάνει τις διάφορες κινήσεις του πάρκου για να τις μεταφέρει στην κεντρική διαδρομή που καταλήγει από τη μία στο παραλιακό μέτωπο κι από την άλλη σ’ ένα από τα νευραλγικά σημεία του αστικού ιστού. Κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού του πάρκου μας απασχόλησε ιδιαίτερα η δυναμική αλλαγή του τοπίου κατά την αλληλουχία των τεσσάρων εποχών, γι αυτό και δώσαμε έμφαση στις διαφορετικές περιόδους άνθισης των φυτών (βλ. εικόνα 5).

Εικόνα 5: Σχεδιάζοντας στην τάξη με τους μαθητές

Σημαντικότερος στόχος της εργασίας μας ήταν  μέσα από τον επανασχεδιασμό του χώρου με παρεμβάσεις χαμηλής κλίμακας να διαφυλάσσεται ο χαρακτήρας της γειτονιάς, δίνοντας βήμα στους κατοίκους να επανοικειοποιηθούν το δημόσιο χώρο, μέσα από τη δημιουργία ενός πλέγματος σχέσεων μεταξύ των εμπλεκόμενων στη διαδικασία αυτή. Παραμένει μία εργασία που διαπραγματεύεται τον αστικό σχεδιασμό της περιοχής, στοχεύοντας όμως στη δημιουργία των υλικών συνθηκών ώστε οι κάτοικοι να μπορούν να συνομιλούν, να σχεδιάζουν και να διεκδικούν το χώρο τους μέσα στην πόλη.

---

[1] Αναγνωστάκη, Α.& Κλειδωνάς, Α., Μάρτιος 2013,«Κουαρτέτο για 4 φτυάρια» από το περιοδικό Αρχιτέκτονες, τεύχος00

[2] Τα Δημογραφικά στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας για την περιοχή δείχνουν ότι οι κάτοικοι είναι σε μεγάλο ποσοστό εργατοτεχνίτες ή οικονομικά μη ενεργοί, και πως η παρουσία νέων οικονομικά ενεργών είναι μικρή σε σύγκριση με την υπόλοιπη Αττική.